Nghề Truyền thống và Danh lam Tây Ninh

       Việt Nam và nhiều quốc gia Đông Nam Á khác chuyên canh lúa nước với điều kiện tự nhiên đa dạng, hệ sinh thái phong phú. Vào những lúc nông nhàn, người Việt Nam cũng như các dân tộc Đông Nam Á anh em đã biết tận dụng các điều kiện, vật lực sẵn có trong tự nhiên để chế tác ra các công cụ, các sản phẩm nghệ thuật để phục vụ cuộc sống. "Thục năng sinh xảo", kỹ năng làm nghề ngày một lớn dần, sản phẩm làm ra ngày một nhiều hơn và đáp ứng tốt hơn nhu cầu của cuộc sống. Các nghề hình thành và phát triển từ đó, trở thành một phần rất quan trọng trong văn hoá các quốc gia Đông Nam Á.

       Danh lam là một thắng cảnh thiên nhiên mà tạo hóa đã ban cho người dân Tây Ninh, một mảnh đất gắn liền với lịch sử phát triển nghề truyền thống. Bởi những sản phẩm thủ công mỹ nghệ không chỉ là những vật phẩm sinh hoạt bình thường hàng ngày, mà nó chính là những tác phẩm nghệ thuật biểu trưng của nền văn hóa dân tộc, thể hiện mức độ phát triển kinh tế, trình độ dân trí, đặc điểm nhân văn của dân tộc. Đồng thời, các nghề truyền thống không chỉ đơn thuần sản xuất ra những sản phẩm hàng hóa bình thường. Nghề là cả một môi trường văn hóa - kinh tế - xã hội và công nghệ truyền thống lâu đời. Nó bảo lưu những tinh hoa nghệ thuật và kỹ thuật truyền từ đời này sang đời khác, với những sản phẩm có bản sắc riêng của mình, nhưng lại tiêu biểu và độc đáo của cả dân tộc Việt Nam. Toàn tỉnh Tây Ninh hiện có 10 nghề truyền thống và 01 làng nghề được UBND tỉnh công nhận, tạm phân thành các nhóm nghề theo loại hình như: chế biến lương thực, thực phẩm (bánh tráng), đan đát, rèn, đúc gang,  làm nhang, mộc gia dụng, nón lá, gò nhôm. Số liệu thống kê của Sở Nông nghiệp và PTNT, trên địa bàn toàn tỉnh, Tổng số hộ gia đình và cơ sở sản xuất tham gia hoạt động các nhóm ngành nghề nông thôn là: 19.577 hộ, với 42.191 lao động, khu vực sản xuất các nghề trên 3.000 hộ gia đình hoặc cơ sở sản xuất, thu nhập bình quân hàng tháng người lao động các nghề tính xấp xỉ 400.000 – 7.000.000 đồng. Các nghề đã tạo ra việc làm ở nông thôn, thu hút lực lượng lao động đáng kể, góp phần xóa đói giảm nghèo và phát huy những nét văn hóa đặc sắc từ các nghề truyền thống.

        Thực tế cho thấy, nghề truyền thống ở tỉnh ta gắn liền với các địa danh nông nghiệp cận vùng thị tứ, thương nghiệp và người nông dân làm nghề thủ công để giải quyết hợp lý sức lao động dư thừa được cơ cấu theo đặc trưng nông nghiệp là mùa vụ. Mặt khác, từ sản phẩm, chúng ta cũng nhận thấy gốc tích nông nghiệp như nguyên vật liệu, công cụ chế tác, giá trị sử dụng và đặc biệt là tính chuyên dụng, sinh hoạt cộng đồng của cư dân nông nghiệp trên các sản phẩm đó. Nhìn vào những nghề thủ công nổi tiếng của tỉnh ta như nghề đúc gang, nghề rèn, nghề chằm nón, làm nhang… Chúng ta thấy mỗi nghề gắn liền với mỗi cộng đồng cư dân được cư trú ổn định trong quy mô làng xã. Nét đặc trưng này phản ánh sự phong phú, đa dạng của nghề trong hệ thống làng xã nông thôn Tây Ninh. Ví dụ, khi nói đến nghề rèn An Hòa, người ta không chỉ biết đến sản phẩm rèn mà còn nhận biết các thông tin về địa lý, nhân văn, lễ hội truyền thống, lịch sử một nghề bên cạnh cùng với ảnh hưởng lưu truyền của những bài ca, tiếng hát được phổ nhạc ra từ bài thơ "Tha La Xóm Đạo" và cả một chút "huyền bí". Hoặc khi nói đến nghề nhang, người ta không chỉ biết rằng nơi đây một thời chuyên sản xuất nhang, mà còn chứa đựng những giá trị tinh thần đậm nét, được phản ánh qua các tập tục, tín ngưỡng. 

        Xác định vai trò, tầm quan trọng của nghề và làng nghề, ngay từ năm 2010, Ban Thường vụ Tỉnh ủy đã ban  hành Nghị quyết số 01 về phát triển nghề và làng nghề; tiếp đó là các quyết định về tiêu chuẩn, quyết định về trình tự, thủ tục và tiêu chuẩn công nhận làng nghề, chính sách quản lý và sử dụng kinh phí khuyến công, khuyến nông... Cụ thể, trong công tác đào tạo, truyền nghề, dạy nghề, tỉnh đã có chính sách tôn vinh các doanh nghiệp, nghệ nhân, thợ giỏi trong làng nghề truyền thống, khuyến khích các nghệ nhân tổ chức truyền nghề, dạy nghề. Ngoài ra, tỉnh cũng đã quy hoạch phát triển ngành nghề nông thôn để tạo điều kiện cho các cơ sở sản xuất, làng nghề truyền thống, những làng nghề có điều kiện phát triển thuê đất để mở rộng sản xuất đồng thời còn tạo điều kiện để các doanh nghiệp, cơ sở sản sản xuất trong làng nghề truyền thống được hưởng chính sách ưu đãi trong quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh như chính sách hỗ trợ lãi suất sau đầu tư, hỗ trợ san lấp mặt bằng, đào tạo lao động. Tỉnh cũng tiếp tục đầu tư nâng cấp, cải tạo hệ thống giao thông nông thôn, trong đó ưu tiên cho tuyến giao thông những nơi có làng nghề truyền thống phát triển...

        Bên cạnh một số nghề phát triển, do nhiều nguyên nhân khác nhau, đến nay nhiều nghề truyền thống trong tỉnh đang có chiều hướng suy giảm, mai một dần. Cụ thể như nghề chằm nón. Trước đây, nghề chằm nón phát triển khá mạnh ở Ninh Sơn và một số xã lân cận của TP Tây Ninh và huyện Hòa Thành, bình quân mỗi năm sản xuất từ 7 - 8 triệu. Tuy nhiên hiện nay nghề chằm nón, đan lát gặp rất nhiều khó khăn về thị trường bị thu hẹp, thu nhập của người lao động làm nghề thấp, sụt giảm mạnh do nghề trồng tre trúc chiếm nhiều diện tích, hiệu quả thấp nên người dân cũng như chủ cơ sở sản xuất đều phải chuyển sang làm nghề khác có thu nhập cao hơn. Mặt khác, giá nguyên liệu đầu vào cao do mua của tỉnh ngoài hoặc nhập khẩu từ Campuchia, trong khi chất lượng sản phẩm chưa cao, chủ yếu xuất khẩu qua đường tiểu ngạch và theo đặt hàng.

         Trong xu thế hội nhập và mở cửa, nghề và làng nghề truyền thống đang dần lấy lại vị trí quan trọng của mình trong đời sống kinh tế, văn hoá, xã hội của mỗi dân tộc mỗi quốc gia. Những nghề, làng nghề này như một hình ảnh đầy bản sắc, khẳng định nét riêng biệt, độc đáo không thể thay thế. Một cách giới thiệu sinh động về đất, nước và con người của mỗi vùng, miền, địa phương. Phát triển du lịch làng nghề chính là một hướng đi đúng đắn và phù hợp, được nhiều quốc gia ưu tiên trong chính sách quảng bá và phát triển du lịch. Những lợi ích to lớn của việc phát triển du lịch làng nghề không chỉ thể hiện ở những con số tăng trưởng lợi nhuận kinh tế, ở việc giải quyết nguồn lao động địa phương mà hơn thế nữa, còn là một cách thức gìn giữ và bảo tồn những giá trị văn hoá của dân tộc. Đó là những lợi ích lâu dài không thể tính được trong ngày một ngày hai.

Mô hình phát triển làng nghề thủ công truyền thống đang trở thành hướng đi mới trong quá trình phát triển du lịch Việt Nam. Các làng nghề thường nằm trên trục đường giao thông, cả đường sông lẫn đường bộ, không chỉ tạo điều kiện lưu thông hàng hóa mà tiện xây dựng tuor, tuyến du lịch. Khi tham gia tour du lịch làng nghề, khách không chỉ được ngắm phong cảnh du lịch làng quê mà còn được thăm nơi sản xuất, thậm chí có thể tham gia vào một phần quá trình tạo ra sản phẩm. Chính điều này đã tạo nên sức hấp dẫn riêng của làng nghề truyền thống.

         Để duy trì bảo tồn và phát triển các nghề, làng nghề truyền thống, trong thời gian tới, tỉnh sẽ thực hiện đồng bộ các giải pháp cơ bản. Trong đó, tiếp tục quan tâm công tác đào tạo nguồn nhân lực; làng nghề; hỗ trợ vốn; ưu tiên đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng; xây dựng thương hiệu cho các sản phẩm làng nghề truyền thống; hỗ trợ các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất trong các làng nghề đầu tư đổi mới, cải tiến, tiếp nhận thiết bị và công nghệ mới; tìm kiếm phát triển thị trường. Doanh nghiệp trong làng nghề là đầu mối cung cấp nguyên liệu, bao tiêu sản phẩm cho người lao động, có vai trò quan trọng trong quá trình giữ gìn, bảo tồn và phát triển nghề và làng nghề truyền thống. Do đó, tỉnh sẽ tiếp tục thực hiện nhiều cơ chế, chính sách tạo điều kiện thuận lợi để các doanh nghiệp phát triển như hỗ trợ lãi suất, xúc tiến thương mại, chuyển giao công nghệ, đào tạo lao động...

         Trong định hướng phát triển kinh tế-xã hội của tỉnh, Tây Ninh xác định phát triển nông nghiệp bền vững, kết hợp khôi phục và phát triển ngành nghề truyền thống là hướng đi phù hợp trong tiến trình xây dựng nông thôn mới. Vì vậy, trong những năm qua, tỉnh có nhiều chính sách hỗ trợ nhằm khôi phục và phát triển nghề truyền thống như: nghề đúc gang xã Trường Hòa đã được Chi cục Bảo vệ môi trường hỗ trợ kinh phí đầu tư máy móc, thiết bị sản xuất hiện đại cho một số nhóm hộ, gắn với xây dựng hệ thống xử lý môi trường để khôi phục và phát triển, giúp các hộ ổn định cuộc sống, có điều kiện nuôi con ăn học.

         Một số giải pháp phát triển các làng nghề truyền thống

       * Trước hết muốn phát triển được nghề, làng nghề truyền thống thì các nghề, làng nghề truyền thống phải phát triển mạnh mẽ, sôi động có nhiều hộ và lao động tham gia hoạt động nghề. Để giúp cho các nghề, làng nghề truyền thống phát triển phải gắn kết du lịch và khôi phục, bảo tồn, hỗ trợ phát triển nghề truyền thống, làng nghề truyền thống mang bản sắc văn hoá của tỉnh đã bị mai một hoặc sản xuất yếu kém.

Phải khai thác những nghề, làng nghề truyền thống đang hoạt động tốt như nghề mây tre đan xã Long Thành Trung, Bánh tráng Trảng Bàng, …Để đưa các nghề trên địa bàn tỉnh vào khai thác du lịch cần rà soát lại các điều kiện, dịch vụ phục vụ du lịch.

Tập trung vào việc xây dựng thương hiệu và nâng cao chất lượng sản phẩm các nghề; đồng thời đầu tư xây dựng, hoàn thiện cơ sở hạ tầng và các dịch vụ phục vụ du khách, đào tạo kỹ năng làm du lịch cho người dân làng nghề; chú trọng gắn kết giữa làng nghề và các công ty du lịch, quảng bá du lịch. Đặc biệt, để phát triển du lịch làng nghề bền vững, cần quan tâm đến vấn đề môi trường, giảm thiểu ô nhiễm môi trường trong quá trình sản xuất.

        * Gắn du lịch làng nghề truyền thống với các hoạt động du lịch khác tạo nên sự đan xen phong phú giữa các hình thức du lịch.

                                                                                                                                             Thắng Thịnh

                                                                                                                               Chi cục Phát triển nông thôn