Bệnh đậu gà (Vaiola avium)

Bệnh truyền nhiễm là bệnh có tính chất lây lan do một loại vi sinh vật như  vi khuẩn, nấm, virus và nguyên trùng gây ra. Các loài gia súc, gia cầm thường mắc bệnh và phát sinh thành dịch, làm thiệt hại trong chăn nuôi, gây ảnh hưởng kinh tế. Bệnh đậu trên gà cũng là một bệnh truyền nhiễm làm cho gà mắc bệnh nổi mụn, đau đớn, bỏ ăn, rồi chết, nếu không chết cũng còi cọc, chậm lớn. Nội dung Bệnh Đậu gà sẽ được trình bày ở phần tiếp theo sau đây.

I. ĐẶC ĐIỂM CỦA BỆNH

Bệnh đậu gà còn gọi trái gà là một bệnh truyền nhiễm cấp tính. Đặc trưng của bệnh là hình thành mụn đậu trên da hoặc màng giả ở niêm mạc miệng.

II. NGUYÊN DO

Bệnh đậu gà do một loại virus thuộc nhóm Poxvirus loại thích nghi trên gà gây ra. Virus là một ADN virus, kích thước khá lớn: 170-250 x 300-325 nm. Virion có vỏ lipid bọc ngoài bền vững với este và clorofom .

Virus đậu gà có 4 biến chủng chính : đậu gà, đậu gà tây, đậu bồ câu và đậu chim công ( canary pox virus).

III. TRUYỀN NHIỄM HỌC

 1. Động vật cảm thụ

Trong thiên nhiên, gà, gà tây, gà sao và chim công rất dễ nhiễm bệnh. Ngoài ra bồ câu và một số loài chim hoang như gà lôi, gà gô, . . . cũng có thể bị bệnh. Bệnh rất ít thấy ở các loài thủy cầm như vịt, ngỗng, ngan. Tuy nhiên tiêm virus đậu gà tây  vào mạch máu cũng có thể gây bệnh cho vịt.

Gà con 1-3 tháng tuổi rất cảm thụ bệnh. Gà con mới nở trong thời kỳ đầu thường có sức đề kháng với bệnh do miễn dịch thụ động từ mẹ truyền sang; gà lớn ít cảm thụ bệnh có thể do miễn dịch được qua quá trình sống.

Ở vùng Bến Cầu  tỉnh Tây Ninh, Bệnh đậu gà thường phát sinh vào khoảng tháng 11- 12 trong năm, lúc có gió bấc thời tiết chuyển sang se lạnh.

 2. Chất chứa mầm bệnh.

Gà bệnh, virus đậu có trong nốt đậu ở da và màng giả trong niêm mạc. Khi đang bệnh và ngay sau khi đã khỏi bệnh virus còn có trong máu và các phủ tạng một thời gian.

 3. Cơ chế sinh bệnh:

Virus xâm nhập vào cơ thể do các vết thương ngoài da (gây ra bởi muỗi, rận, mạt chích hút hoặc do gà cắn mổ nhau), gà mạnh ăn uống, ở chung chuồng với gà bệnh rồi lây bệnh sang.

IV. TRIỆU CHỨNG

Thời gian nung bệnh từ 4- 8 ngày. Bệnh thường có 3 thể: thể ngoài da, thể niêm mạc (hay thể yết hầu) và thể hỗn hợp. Ngoài ra, còn có thêm thể bại huyết.

   1. Thể mụn đậu ngoài da (thể nhẹ): virus gây ra những mụn ở trên da, chân, mặt, mí mắt, những nơi không mọc lông. Mụn trái ban đầu nhỏ bằng tăm nhang, cứng, thưa, sau lớn dần và chứa mủ, kết chùm. Thể này trị khỏi bệnh.

    2. Thể niêm mạc (thể nặng): virus đậu tàn phá niêm mạc miệng, lan dần lên mũi, mắt, và đi phân xanh. Thể này khó trị khỏibệnh.

    3. Thể hỗn hợp: Thường có ở gà con. Cùng lúc trên gà xảy ra hai thể bệnh: Thể mụn đậu ngoài da và thể niêm mạc. Thể này tỷ lệ chết rất cao.

V. CHẨN ĐOÁN

1. Chẩn đoán phân biệt
Bệnh đậu thể ngoài da thường dễ chẩn đoán, nhưng ở thể yết hầu có thể nhầm với một số bệnh truyền nhiễm khác cũng gây bệnh biến ở niêm mạc hầu họng.
     - Bệnh Newcastle với hiện tượng hoại tử - loét  ở niêm mạc họng có khi có màng giả giống bệnh đậu. Nhưng khác với bệnh đậu, trong bệnh Newcastle xuất huyết ở các niêm mạc nhất là niêm mạc dạ dày tuyến, dạ dày cơ.
     - Bệnh Nấm phổi (Aspergillosis) cũng tạo nên những đám màng giả ở niêm mạc miệng họng. Nhưng trong bệnh này, màng giả thường tạo thành những điểm, những đám tròn đều và khô và có mặt cả ở  phổi và thành các túi hơi.
     - Cần phân biệt bệnh đậu gà với bệnh thiếu vitamin A. Trong bệnh thiếu vitamin A trên niêm mạc không hình thành màng giả nhưng xuất hiện dịch xuất màu vàng.
2. Gây bệnh thí nghiệm và phân lập căn bệnh
    - Gây bệnh cho gà: Bệnh phẩm lấy từ mụn đậu hoặc màng giả rồi bôi trên diện tích 2 cm²  ở da đùi đã nhổ sạch lông của 2 -3 con gà giò cảm thụ. Sau khoảng 7 ngày  (có khi phải 5-10 ngày) nếu bệnh phẩm có virus đậu thì lỗ chân lông sẽ dày lên và hình thành các nốt đậu điển hình.
     - Gây nhiễm cho phôi gà: Chế bệnh phẩm thành huyễn dịch 20% với nước sinh lý. Diệt trùng bằng kháng sinh Penicillin và Streptomycin. Tiêm 0,2 ml vào màng nhung niệu thai gà ấp 10-11 ngày. Nếu bào thai chết sau khi tiêm 24 giờ thì không do tác dụng của virus đậu. Sau 4 ngày, mổ toàn bộ trứng tiêm, kể cả những trứng có bào thai đã chết để kiểm tra bệnh tích. Do tác động của virus đậu, màng thai sẽ dày lên, trong suốt. Trên màng thai xuất hiện những chấm, những điểm tròn to nhỏ màu trắng xám, nổi cộm lên. Đây là những nốt bệnh tích đặc hiệu của virus đậu gà trên màng thai. Với mỗi virus, nốt bệnh tích có kích thước khác nhau.
     Virus đậu gà, sau khi gây nhiễm 3 ngày, sẽ hình thành những nốt bệnh tích có đường kính từ 2-3 mm, ở giữa bị hoại tử. Nốt bệnh tích đậu bồ câu to nhất, đường kính 5-6 mm, mọc dày đặc, giữa nổi gồ lên và không có hoại tử. Nếu nhiễm nặng, toàn bộ màng thai sẽ dày lên và thẩm keo nhầy. Trái lại nốt đậu gà tây thường nhỏ hơn, đường kính từ 2-3 mm, màu trắng và có hình vòng tròn. Còn virus đậu chim công thường lúc đầu gây nên những nốt đậu bệnh tích sơ phát rời rạc, cách xa nhau, kích thước gần bằng nốt đậu bồ câu. Sau xuất hiện các nốt đậu thứ phát nhỏ li ti, màu trắng

3. Kiểm tra tổ chức học: Từ gà bệnh tự nhiên hoặc sau khi đã gây bệnh nhân tạo 7 ngày, gạt bỏ vẩy đậu, nặn lấy chất mủ trong các lỗ chân lông, phết lên kính. Nhuộm tiêu bản bằng phương pháp mạ bạc Môrôxốp, hoặc phương pháp Pasen-Boren sẽ thấy các tiểu thể Boren hình cầu trong nguyên sinh chất tế bào bệnh đậu.

VI. ĐIỀU TRỊ BỆNH
Không có thuốc điều trị đặc hiệu đối với bệnh đậu gà. Khi bệnh xảy ra trên đàn gà có số lượng ít hoặc gà nuôi hộ gia đình thì có thể điều trị triệu chứng làm giảm đau, giảm sốt, nâng cao sức đề kháng, chống phụ nhiễm.
  - Cách thực hiện như sau tuỳ theo thể bệnh: Khi phát hiện gà bệnh, nhốt riêng gà bệnh nơi cách biệt để chăm sóc và theo dõi cũng như tránh lây bệnh sang gà khỏe. Song song đó, tiến hành quét dọn vệ sinh sạch phân, chất độn, lót chuồng ( rơm, trấu, . . .) đem đốt, phát quang cây cỏ rậm rạp, khai thông cống rảnh. Dùng hoá chất Benkocid với liều lượng: từ 2- 2.5 ml  hoá chất pha với 1 lít nước, 1 lít dung dịch hoá chất đã pha phun được 2- 3 m²  để  khử trùng chuồng nuôi nhốt gà và khu vực chung quanh chuồng, mỗi ngày phun một lần.
 - Chữa trị mụn đậu ngoài da:
   + Gỡ mài đóng trên mụn trái.
   + Sát trùng bằng Vime-Blue (Blue methylene 2%). Xong thoa pommade Terramycin, mỗi ngày 1 lần cho đến khi gà khỏi bệnh.

- Chữa trị mụn đậu ở miệng: Dùng nước chanh rơ sát trùng miệng, mỗi ngày 1 lần cho đến khi gà khỏi bệnh.
- Chữa trị mụn đậu ở mắt: Rữa mắt bằng dung dịch nước muối 7 ⁰/₀₀. Sau đó bôi pommade Terramycin ophtamic, mỗi ngày 1 lần cho đến khi gà khỏi bệnh.
- Chữa trị mụn đậu trong ruột:
    + Cho gà uống  Doxyt : 1g/4 kg P ( lưu ý : pha thuốc với nước rồi dùng ống tiêm mủ cho từng con uống ), mỗi ngày 1 lần cho đến khi gà khỏi bệnh.
    + Tiêm Urotropine 40%: 2,5 ml/1 kg P tiêm bắp, mỗi ngày 1 lần cho đến khi gà khỏi bệnh.
Ngoài ra, tiêm bắp thịt (có thể ở vị trí ức) cho gà bệnh thuốc Analgin 25% 1 ml/5 kg P kết hợp với Vitamin C 20% 1 ml/5 kgP, mỗi ngày 1 lần cho đến khi gà khỏi bệnh để giúp gà bệnh giảm sốt, bớt đau đớn và tăng sức đề kháng.
Đối với gà khoẻ cũng như gà bệnh cần cung cấp thức ăn đủ dưỡng chất đạm, khoáng, vitamin, nhất là vitamin A, nước sạch đủ uống.  

VII. PHÒNG BỆNH:

1 . Tăng sức đề kháng tự nhiên của cơ thể
+ Phối hợp thức ăn đủ và cân đối các thành phần dưỡng chất, bổ sung rau xanh để cung cấp caroten tạo Vitamin A bảo vệ niêm mạc cho gà.
+ Chuồng trại khô ráo, thoáng mát, không nuôi nhốt mật độ quá cao.
+ Định kỳ vệ sinh, tiêu độc khử trùng chuồng trại, diệt muỗi, rận, mạt.
Trong kinh nghiệm, chuồng gà bị mạt thường là do trứng gà bị vỡ hoặc sau khi ấp nở không dọn sạch vỏ trứng, rơm lót sẽ làm phát triển mạt nhiều ngoại ký sinh trên gà và hút chích làm xây sát tổn thương da tạo điều kiện cho virus đậu xâm nhập gây bệnh.
 2. Tạo miễn dịch đặc hiệu
      Sử dụng vắc-xin nhược độc đông khô do Công ty NAVETCO sản xuất, chế từ chủng virus Weybridge có nguồn gốc từ gà nên dùng cho gà tạo miễn dịch tốt. Thời gian chủng vào lúc 10 ngày tuổi. Vị trí ở dưới da cánh. Đối với gà thịt chỉ cần chủng 1 lần, còn gà nuôi đẻ thì sau 3-4 tháng chủng lại.
     Trên thực tế, thì đối với gà tây nên chủng vắc-xin  sớm lúc gà mới nở khi còn trên ổ. Chủng vắc-xin lúc gà khoẻ mạnh, ăn uống bình thường, nên chủng vào lúc trời mát và chủng cho toàn đàn. Sau khi chủng cần theo dõi gà và khoảng 3 ngày sau kiểm tra vị trí chủng thuốc (màng cánh) có viêm cương mủ là vắc-xin  có tác dụng.
      Vì vậy, để an toàn dịch bệnh cho đàn gà đối với bệnh đậu nói riêng và các bệnh truyền nhiễm nói chung, người chăn nuôi cần phải chọn gà con khoẻ mạnh, rõ nguồn gốc, cung cấp thức ăn đủ và cân đối các thành phần dinh dưỡng (đạm, bột đường, béo, khoáng và vitamin), nước uống sạch, chuồng trại, nơi nuôi nhốt cao ráo thoáng mát và định kỳ vệ sinh, tiêu độc khử trùng, hạn chế khách viếng thăm, tiêm phòng các loại vắc-xin bắt buộc và các bệnh nguy hiểm khác được ngành Thú y  khuyến cáo./. 

TÀI LIỆU THAM KHẢO 

1. Nguyễn Vĩnh Phước ( chủ biên), Hồ Đình Chúc, Nguyễn Văn Hanh & Đặng Thế Huynh (1978),  Giáo trình Bệnh truyền nhiễm gia súc, Nhà xuất bản Nông nghiệp, HN.
2. mayaptrungmactech.com Bệnh đậu gà, < https://www google.com > xem  25/7/2016.     
3.  udkhcnbinhduong.vn  Vắcxin đậu gà,  < https://www google.com > xem  25/7/2016.     
    
   Trạm Chăn nuôi và Thú y Bến Cầu